با درمان سرطان به روش شیمی درمانی آشنا شویم

همه‌ ساله در جهان، ماه سپتامبر به عنوان ماه «آگاهی‌رسانی سرطان کودک» شناخته می‌شود. برای بهبود کیفیت

شيمي درماني يكي از انواع روش‌هاي درمان بيماري‌هاي بدخيم از جمله سرطان است. این روش درمانی با نابود کردن سلول‌های سرطانی، متوقف کردن گسترش سلول‌های سرطانی و کند کردن رشد این سلول‌ها، به بهبود وضعیت کودک مبتلا به سرطان کمک می‌کند. از این روش به تنهایی یا همراه با درمان‌های دیگر استفاده می‌شود تا اثربخشی آن، افزایش یابد؛ به عنوان مثال بنابر تشخیص پزشک متخصص و بر اساس پروتکل درمان کودک مبتلا به سرطان، ممکن است قبل یا بعد از شیمی درمانی، برای بیمار عمل جراحي و يا راديوتراپي در نظر گرفته شود.

 مدت زمان شيمي درماني به نوع سرطان و نوع داروهاي مصرفي بستگی دارد. این مدت مي‌تواند از شش ماه تا سه سال و يا حتي بيشتر طول بكشد. شیمی درمانی یک کودک مبتلا به سرطان ممكن است هر روز، هر هفته يا هر ماه انجام شود.

عوارض جانبی شیمی‌درمانی چیست؟

عوارض جانبی شیمی درمانی در کودکان از خستگی و علائم شبیه آنفولانزا تا ریزش مو و مشکلات انعقاد خون، متفاوت است. خوشبختانه اکثر این عوارض موقتی هستند و با بهبود سلول‌های طبیعی بدن، این مشکلات از بین می‌روند. اما به طور کلی عوارض جانبی شیمی درمانی بسیار متفاوتند:

* برخی از عوارض می‌توانند صرفاً ناخوشایند و موقتی باشند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند بسیار جدی‌تر باشند.

* برخی از عوارض بلافاصله ظاهر می‌شوند، در حالی که برخی دیگر با گذشت زمان خودشان را نشان می‌دهند.

* در برخی از کودکان فقط بعضی از این عوارض دیده می‌شوند، در حالی که برخی دیگر در طول درمان انواع مختلفی از عوارض را تجربه می‌کنند.

عوارض شيمي درماني مي‌تواند كوتاه مدت باشد و برطرف شود، و يا بلند مدت باشد و برطرف شدنش به مدت زمان بيشتري نیاز داشته باشد. عوارض جانبی شیمی درمانی در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

* ضربان قلب غیر طبیعی، نارسایی قلب

* گیجی، سرگیجه، سردرد، تب، احساس خستگی، تشنج

* ریزش مو (آلوپسی)، آکنه، راش، خارش

* شکم درد، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، مشکلات کبدی

* کاهش تعداد سلول‌های خونی (سرکوب میلو)

* درد مفاصل و عضلات

* مشکل در تنفس، خونریزی، آسم، ریزش ریوی

* واکنش آلرژیک

* بروز انواع عفونت‌ها

* آسیب به سیستم عصبی (مسمومیت عصبی)

* آسیب شنوایی (سمیت اتوتوت)

* التهاب دهان (ورم مخاط)

* کاهش تعداد سلول‌های خونی یا خونریزی

* مشکلات کلیوی

* آسیب به مثانه

* عفونت کیسه اطراف قلب (پریکاردیت)

* التهاب چشم (ورم ملتحمه)

* فشار خون پایین (افت فشار خون)

* مشکلات عصب در بازوها و پاها (نوروپاتی محیطی)

* آسیب به کبد

* لخته شدن خون (ترومبوز)

* خون در ادرار (هماچوری)

* درد یا مشکل در حین ادرار (سوزش ادرار)

شروع شیمی درمانی چه زمانی است؟

در سرطان‌هايي مانند لوسمی كه شيمي درماني از روش هاي اصلي درمان است، به محض تشخيص اوليه، شيمي درماني آغاز می‌شود. اما در سرطان‌هايي كه روش‌هاي درماني ديگري مانند جراحي و راديوتراپي نیز دارند، زمان شروع شیمی درمانی به وضعيت بيمار، نوع سرطان و نوع تومور بستگی دارد.

شیمی درمانی به چه روش‌‎هایی انجام می‌شود؟

شيمي درماني مي‌تواند به صورت خوراكي با مصرف دارو (به شكل قرص، كپسول و شربت) و يا به صورت تزريق دارو داخل وريد انجام شود. اگر بيمار وضعيت جسماني مناسبي داشته باشد، مصرف خوراكي دارو مي‌تواند در منزل هم انجام شود. در تزريق دارو ممكن است از روش‌هاي تزريق مستقيم به درون رگ و يا تزريق دارو از طريق سرم، به صورت عضلاني و يا تزريق با كمك پمپ در زمان تزريق‌هاي طولاني استفاده شود. در اين روش‌ها بيمار براي انجام تزريق بايد به مركز درماني مراجعه کند.

 شیمی درمانی چه اندازه اثرگذار است؟

شيمي درماني یکی از درمان‌هاي اصلي سرطان است. در برخي از سرطان‌ها مانند لوسمي و لنفوم، شيمي درماني مي‌تواند تنها درمان راهگشا باشد. ميزان تأثير اين روش در كودكان با توجه به نوع سرطان، ميزان درگيري توسط تومور، سن كودك و شرايط جسماني کودک متفاوت است.

چه داروهایی برای شیمی درمانی استفاده می‌شود؟

به طور کلی چهار نوع اصلي داروي شيمي درماني وجود دارد:

– داروهاي آلكيله كننده كه مستقيم بر روي سلول‌های سرطاني عمل مي‌كنند.

– داروهاي آنتي متابوليت كه همانند پروتئين‌ها عمل مي‌كنند.

– داروهاي آلكالوئيدي گياهي كه مانع رشد بي‌رويه سلول‌ها مي‌شوند.

 – آنتي بيوتيك‌هاي ضد توموري.

چگونه باید از کودکی که شیمی درمانی می‌شود، مراقبت کرد؟

تغذيه مناسب و داشتن روحيه خوب عوامل اصلی كنترل عوارض شيمي درماني است. کارهایی وجود دارد که با انجام آنها، کودک روزهای شیمی درمانی را آسان‌تر می‌گذراند. بنابراین اگر كودك احساس خستگي يا ضعف کرد می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

• مراقب باشیم که کودک به اندازه کافی استراحت کند.

* كودك در طول روز، به تناوب ولی کوتاه بخوابد. استراحت بيش از حد باعث مي‌شود بیشتر احساس خستگی و کسلی کند.

* کودک باید هر شب ۸ ساعت کامل، بخوابد.

* پياده‌روي و ورزش‌هاي سبك در طول روز و در هواي آزاد،  احساس بهتري به كودك می‌دهد.

• مراقب باشیم که مواد غذایی (خوردنی و آشامیدنی) به میزان کافی به بدن کودک برسد.

* با مشورت پزشک غذاها و نوشیدنی های لازم به کودک داده شود.

* براي خوردن غذا، زمان مشخصي تعیین شود.

* بهتر است كودك سر ساعت مقدار كمي غذا بخورد.

* به جاي سه وعده غذای روزانه،  ۶-۵ وعده غذا با حجم كمتر به کودک بدهید.

* كودك معمولا براي خوردن غذاهاي جديد علاقه نشان مي‌دهد. بهتر است كودك غذاي خود را در كنار خانواده يا دوستان ميل كند.

* غذاهایی كه بلعيدن آن راحت است، مثل سوپ، برای کودکتان فراهم کنید.

در صورتی که کودک مشكلات خونريزي دارد:

* هنگام اصلاح موي سر از تيغ استفاده نكنيد.

* هنگام استفاده از وسايل تيز مانند قيچي و ناخن‌گير احتياط كنيد.

* براي مراقبت از پاهاي كودك هميشه به او کفش بپوشانید.

* بيني كودك را به آهستگي پاك كنيد.

* دندان‌هاي كودك را با مسواك نرم، مسواك كنيد.

* اگر کودک احساس دل پيچه داشت يا به يبوست مبتلا شد به پزشك يا پرستار اطلاع دهيد.

تیم شیمی درمانی از چه متخصصانی تشکیل شده است؟

درمان سرطان كودكان نياز به كارگروهي دارد. براي انجام شيمي درماني حضور فوق‌تخصص خون و سرطان كودكان به همراه پرستار با سابقه كاري در زمينه سرطان الزامی است، اما از آنجايي كه كار تيمي همواره بهترين تأثير را مي‌گذارد، استفاده از روانشناس و متخصص تغذيه نيز براي كنترل عوارض احتمالي در زمان شيمي درماني تأثيرگذار خواهد بود.

درمان سرطان کودکان در مراکزی چون بیمارستان فوق تخصصی سرطان کودکان محک، توسط گروهی از متخصصان انجام می‌شود که تفاوت بین سرطان‌های بزرگسالان و دوران کودکی و همچنین نیازهای منحصر به فرد کودکان مبتلا به سرطان و خانواده‌های آنها را می‌دانند. این گروه معمولاً شامل افراد زیر است:

* متخصص خون و انکولوژی کودکان (Pediatric oncologists): پزشکانی که در استفاده از داروها برای درمان کودکان مبتلا به سرطان تخصص دارند.

* جراحان اطفال (Pediatric surgeons): پزشکانی که متخصص انجام جراحی کودکان هستند.

* آنکولوژیست‌های تابشی (Radiation oncologists): پزشکانی که در استفاده از اشعه برای درمان سرطان تخصص دارند.

* پرستاران متخصص در زمینه‌ی خون و انکولوژی کودکان (Pediatric oncology nurses): پرستاران متخصص در مراقبت از کودکان مبتلا به سرطان.

* پرستاران متخصص و دستیاران پزشک: (Nurse practitioners (NPs) and physician assistants (Pas)) پرستاران و سایر متخصصانی که با گذراندن دوره‌های آموزشی ویژه، دارای مجوز انجام فعالیت‌های پزشکی در کنار پزشکان هستند.

در کنار کادر درمان، مددکاران اجتماعی و روان‌شناسان نیز حضور دارند تا کودکان در مسیر درمان همه حمایت‌های لازم را دریافت کنند. به امید آنکه با تشخیص زودهنگام سرطان، امکان درمان کم‌دردتر، کم‌هزینه‌تر و مؤثرتری برای همه کودکان مبتلا به سرطان سرزمینمان، فراهم شود.